Decyzje dotyczące wyboru zawodu i  zaplanowania zawodowej kariery są jednymi z ważniejszych, które podejmujemy w życiu. Od nich w dużym stopniu zależy przyszłe życie. I mimo, że zmieniająca się rzeczywistość związana z rynkiem pracy wymaga dużej mobilności (umiejętności dokonywania zmian, przystosowania się), umiejętności przekwalifikowania się, to niezmiernie istotne jest, jak dalece człowiek (szczególnie młody) świadomie podejmuje swoją pierwszą decyzję.

Skutki nietrafnego wyboru, mało świadomych decyzji to m.in.:

• niepodejmowanie pracy w wyuczonym zawodzie (strata czasu, po co się tego uczyć, skoro nam nie odpowiada),
• niska jakość wykonywanej pracy (z powodu braku uzdolnień czy zainteresowań w tym kierunku),
• brak satysfakcji z pracy,
• napięcie psychiczne (gdy stwierdzamy, że praca nie sprawia nam przyjemności, że przerasta nasze możliwości, czy przeciwnie - że nas nudzi).

Podstawową zasadą planowania kariery jest posiadanie jasnej wizji, co chcesz robić i co chcesz osiągnąć.

KORZYŚCI Z PLANOWANIA ROZWOJU ZAWODOWEGO

• większa skuteczność dzięki kierunkowym i usystematyzowanym działaniom
• większa konkurencyjność na rynku pracy
• efektywne kształtowanie swojego życia zawodowego a nie zdawanie się na przypadek
• przezwyciężenie lęku, bezradności i bierności związanego z trudną sytuacją na rynku pracy

CZYNNIK DECYDUJĄCE O TRAFNYM WYBORZE ZAWODOWYM

Wśród czynników decydujących o trafnym wyborze zawodowym wyróżnia się dwie podstawowe grupy:

1. Czynniki wewnętrzne- związane bezpośrednio z człowiekiem, z jego indywidualnymi cechami, rozwojem, z tym, jaki on jest;
2. Czynniki zewnętrzne- znajdujące się poza człowiekiem, wpływające na niego w mniejszym bądź większym stopniu, ale które należy brać pod uwagę.

Przemyślane planowanie własnej kariery zawodowej składa się więc z kilku etapów:

1. Poznania siebie (czynniki wewnętrzne),
2. Poznania zawodów, rynku pracy (czynniki zewnętrzne),
3. Konfrontacji tych dwóch czynników,
4. Właściwego zaplanowania kariery, czyli określenia drogi rozwoju zawodowego, w tym znalezienia ścieżek kształcenia prowadzących do wybranego zawodu (grupy zawodów).
5. Czynniki wewnętrzne = poznanie siebie.

Ważne przede wszystkim powinno być realne spojrzenie na własną osobę. A więc nie to, co mi się wydaje, ale to, jak jest rzeczywiście. I jakkolwiek obiektywizm w postrzeganiu siebie może być trudny, to:

• dysponujemy szeregiem obiektywnych narzędzi badawczych (testy, kwestionariusze), które pomagają w samopoznaniu,
• możemy swoją ocenę siebie skonfrontować z tym, jak postrzegają nas inni (szczególnie osoby najbliższe),
• musimy sobie uświadomić, że tylko rzetelne poznanie siebie gwarantuje dokonanie jak najbardziej skutecznych wyborów.

1. a)      Zainteresowania

Zainteresowania są siłą napędową, która pobudza nas do działania, by jak najlepiej poznać to, co nas interesuje, jakąś dziedzinę życia; by pogłębić wiedzę. Ważne jest jednak, by umieć rozróżnić trwałe zainteresowania od tych przelotnych, chwilowego zaciekawienia czymś, które to zaciekawienie nie może stanowić wskazówki w wyborze zawodu i może prowadzić do błędnych decyzji. Natomiast najsilniejsze i trwałe zainteresowania należy traktować jako drogowskaz przy wyborze kierunku kształcenia i zawodu.

Co świadczy o zainteresowaniach?

• sposób spędzania wolnego czasu,
• preferowane przedmioty szkolne,
• uczestnictwo w kółkach przedmiotowych, zajęciach pozalekcyjnych/pozaszkolnych,
• tematyka czytanych książek, czasopism, oglądanych filmów.

1. b)     Uzdolnienia

ZDOLNOŚCI to inaczej predyspozycja do łatwego opanowywania pewnych umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenie się; do wykonywania lepiej od innych pewnych czynności bądź działań. Zdolność oznacza w szczególności umiejętność uczenia się i nabywania określonych sprawności.

Poziom zdolności zależy od wielu czynników:

• wrodzonych,
• wychowania (czy rodzina, środowisko wychowawcze sprzyja rozwojowi zdolności),
• własnej aktywności (pracowitość, wytrwałość, praca nad sobą).

Zdolności odgrywają bardzo ważną rolę w życiu człowieka. Decydują o jego powodzeniu w określonej działalności, o sukcesach i zadowoleniu z wykonywanej pracy, o efektach nauki, itp.

1. c)      Temperament

Temperament to cecha, którą ludzie bardzo różnią się od siebie. Niektóre osoby są np. bardzo wytrwałe, inne szybko się męczą; niektóre reagują bardzo spokojnie na trudne sytuacje, inne zaś gwałtownie - mówimy, że ktoś jest "wybuchowy".

TEMPERAMENT to charakterystyczna dla danej osoby i uwarunkowana biologicznie siła oraz szybkość reagowania. Chodzi tu głównie o reagowanie emocjonalne, z którym związana jest ogólna ruchliwość człowieka. Jednak temperament przejawia się nie tylko w emocjach, lecz też w innych procesach psychicznych, np. spostrzeganiu, myśleniu. Temperament jest wrodzony i w bardzo niewielkim stopniu ulega zmianom w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych.

Po przeanalizowaniu tych czynników (analiza wyników odpowiedniego testu) możemy więc:

• ustalić rodzaj naszego temperamentu,
• odnieść parametry temperamentu do wymagań interesujących nas zawodów.

1. d)     Cechy charakteru

Charakter jest - obok temperamentu - jednym z istotnych wymiarów naszej osobowości.

Charakter przejawia się, więc w naszym postępowaniu, zachowaniu względem innych osób, stosunkiem do wykonywanych zadań, pracy. Jest to cały wachlarz cech, które posiadamy w mniejszym, bądź większym stopniu, np.: prawdomówność, odpowiedzialność, pracowitość, ambicja, itp., czy też cechy negatywne, taki jak np.: złośliwość, lenistwo, niezdyscyplinowanie.

1. e)      System wartości

Ocena własnego systemu wartości pozwala na określenie prawidłowych wyborów życiowych oraz przyczynia się do rozwoju samoświadomości. System wartości można diagnozować zarówno za pomocą kwestionariuszy, jak i w sposób mniej formalny.

1. f) Stan zdrowia

. Poznanie swojego stanu zdrowia wraz z poznaniem przeciwwskazań do wykonywania danego zawodu pozwoli nam uniknąć niewłaściwych wyborów w tym zakresie.

2. Czynniki zewnętrzne

Po poznaniu obrazu własnej osoby, po własnym samopoznaniu, musimy zająć się poznaniem innych czynników, niedotyczących bezpośrednio naszej osoby; czynników zewnętrznych, których znajomość jest niezbędna do tego, by właściwie pokierować swoją zawodową karierą.

Planując swoją karierę zawodową stawiamy sobie jednak za jeden z podstawowych celów ZDOBYCIE ZAWODU. Zanim jednak zdecydujemy się na rozpoczęcie zdobywania kwalifikacji do jego wykonywania, musimy najpierw poznać jego specyfikę, wymagania stawiane przez ten zawód. Pierwszym czynnikiem w tej grupie będzie:

1. a)      Poznanie zawodów

Klasyfikacji zawodów jest wiele.

Z polską klasyfikacją  można się zapoznać na stronie: www.praca.gov.pl (Menu -> Klasyfikacja zawodów). Zapoznanie się z ww. klasyfikacją oraz poznanie nazw obowiązujących na rynku pracy zawodów to jeden element omawianej grupy czynników. Znacznie ważniejsze jest, bowiem zaznajomienie się z cechami charakterystycznymi interesujących nas zawodów. Unikniemy w ten sposób niewłaściwych wyborów w sytuacji, gdy np. dany zawód podoba nam się tylko, dlatego, znamy go z ulubionego serialu.

Istnieją odpowiednie przewodniki po zawodachzawierające wszelkie informacje na ich temat

1. b)     Ścieżki kształcenia

Znajduje się tu poznanie zarówno naszego systemu oświaty i specyfiki poszczególnych szczebli kształcenia, jak i poznanie lokalnej sieci szkół głównie ponadgimnazjalnych oraz interesujących nas uczelni wyższych. Można tu korzystać z lokalnych Targów Edukacyjnych oraz ze specjalnych informatorów, jak np. "Informator dla maturzysty", zawierający opisy polskich uczelni wyższych, zasady rekrutacji, itp.

1. c)      Tendencje na rynku pracy

Bardzo istotnym czynnikiem jest poznanie aktualnych tendencji na rynku pracy. Musimy, bowiem wiedzieć:

• czy dostaniemy pracę w wybranym przez siebie zawodzie (ewentualnie gdzie tą pracę dostaniemy, co może się wiązać z wyjazdem);
• jakie zawody są zanikające;
• jakie zawody są zawodami przyszłości;
• jaki jest nasz lokalny rynek pracy.

Warto wspomnieć krótko o najważniejszych tendencjach i zmianach na rynku pracy. Należą do nich:

• zanikanie wielkich przedsiębiorstw, korporacji na rzecz tzw. przedsiębiorstwa z wysoko wykwalifikowanymi pracownikami, gdzie celem jest sprzedaż wiedzy   i gdzie do pracy nad konkretnym zadaniem tworzone są grupy celowe,
• uelastycznienie rynku pracy (ruchome płace - zależne od rynku pracy, indywidualizacja umów o pracę),
• wzrost merytokracji - zależności między liczbą lat nauki a wynagrodzeniem,
• powstawanie popytu na pracę o charakterze i zasięgu ponadnarodowym (jako efekt globalizacji); wiąże się z tym tania siła robocza w krajach słabo rozwiniętych,
• elastyczne zatrudnienie, elastyczne formy pracy: umowy na czas określony, umowy "do projektu", praca dorywcza, outsourcing (wypożyczanie pracowników),
• telepraca - świadczenie pracy na odległość (efekt rewolucji informatycznej).

STRATEGIA PLANOWANIA, CZYLI JAK ZAPLANOWAĆ KARIERĘ ZAWODOWĄ

Tworząc strategię planowania, zacznij od szczerej refleksji nad swoją osobą. Analiza samego siebie umożliwi Ci wybór właściwego celu życiowego i zawodowego, zgodnego z Twoimi pragnieniami i przekonaniami.

• cel: co chciałbyś osiągnąć w życiu, kim chciałbyś być, co jest dla Ciebie najważniejszą rzeczą, którą chciałbyś robić w przyszłości, jaki jest Twój wymarzony zawód, jak widzisz siebie za 5/10/20 lat
• wartości: określ to, co jest dla Ciebie najważniejsze, jakie wartości wyznajesz, jakimi zasadami kierujesz się w życiu, z czego nie mógłbyś zrezygnować, co cenisz w szczególności
• zainteresowania: jakie są Twoje zainteresowania, co lubisz robić, dlaczego te rzeczy Cię pasjonują, jakiego typu sytuacje i zadania motywują Cię do działania, w jakim środowisku czujesz się najlepiej
• umiejętności: jakie umiejętności posiadasz, w czym jesteś dobry, jak pracujesz w zespole, czy masz zdolności przywódcze, czy umiesz efektywnie rozwiązywać problemy, czy łatwo dostosowujesz się do zmian, czy jesteś elastyczny, czy łatwo nawiązujesz kontakty, czy potrafisz pracować w stresie itp.
• kompetencje: jakie wykształcenie posiadasz i w jakiej dziedzinie, jakie programy komputerowe obsługujesz, jakie języki obce znasz i w jakim stopniu, czy posiadasz jakieś certyfikaty potwierdzające Twoje umiejętności
• środowisko pracy: czy wolisz pracować w domu czy poza nim, czy chciałbyś mieć kontakt z klientami czy raczej nie, czy łatwiej osiągasz cele pracując samodzielnie czy w zespole, czy wolisz podejmować decyzje samodzielnie i być za nie odpowiedzialny, czy wolisz, gdy inni podejmują je za Ciebie, co Cię motywuje do pracy, czy jesteś gotowy podróżować, czy lubisz ryzyko itp.

WYZNACZANIE I REALIZACJA CELU

Zastanów się nad powyższymi zagadnieniami i pytaniami, odpowiedzi spisz na kartce - wykorzystasz je później przy pisaniu życiorysu i listu motywacyjnego oraz podczas przygotowywania się do rozmowy kwalifikacyjnej.

• wyznacz sobie konkretne cele, które chcesz osiągnąć; możesz wykorzystać technikę SMART, czyli cel powinien być:

S (specific) - jasno określony, konkretny
M (measurable) - mierzalny, byś mógł sprawdzić, na ile go osiągnąłeś
A (ambitious) - ambitny, lecz leżący w granicach Twoich możliwości
R (realistic) - realistyczny, czyli możliwy do osiągnięcia
T (timed) - określony w czasie

• wyznacz kolejno, co musisz zrobić by te cele osiągnąć - zaplanuj w czasie ich realizację
• spośród swoich umiejętności i kompetencji wybierzte, które mogą być ważne w przyszłej pracy zawodowej, do każdej z nich podaj przykłady z życia (ze szkoły, pracy, działalności studenckiej, charytatywnej)
• zastanów się, które z umiejętności powinieneś rozwinąći udoskonalić, by znaleźć wymarzoną pracę oraz pomyśl, co zrobisz by to osiągnąć, jakie działania podejmiesz (np. codziennie będę przez piętnaście minut uczył się niemieckiego, zapiszę się na kurs projektowania stron www)
• ustal jakie są Twoje zalety, umiejętności i czynniki zewnętrzne, które będą Ci sprzyjać w czasie realizacji
• ustal jakie są Twoje wady, słabości i czynniki zewnętrzne, które będą stać na przeszkodzie i co zrobisz by je pokonać.